اهمّیّت و چگونگی یادگیری احکام الهی

اهمّیّت فراگیری احکام

++ تحقیق در مورد دین ++

یکی از مهمترین واجبات دین مبین اسلام كه از اهمیت ویژه‌‌ای برخوردار می‌باشد، فراگیری احکام دین است كه درک و فهم درست نسبت به مسائل آن و عمل بر طبق آن تضمین كننده سعادت انسان است. كسی كه اسلام را به عنوان دین خود بر می‌گزیند باید برنامه‌‌های آن را به طور كامل در همه قلمروهای زندگی خود بپذیرد و رفتار و عملكرد خویش را مطابق با احكام دین تنظیم نماید، انجام چنین تكلیفی می‌‌طلبد فرد مسلمان نسبت به مقدار مورد نیازش از احكام دین كه به آن احتیاج دارد و برایش پیش می‌آید، شناخت پیدا كند تا بتواند آن را در زندگی خود اجراء نماید، بر این اساس قرآن كریم و روایات ائمه هدی(علیهم‌السلام) بر این موضوع تأکید بسیار نموده و همگان را به یاد گرفتن احکام دین تشویق و ترغیب كرده‌‌اند و از ضررهای فراوان آشنا نبودن با احكام الهی بر حذر داشته‌‌اند:

در حدیث نقل شده است كه امام صادق(علیه‌السلام) فرمودند: «فرا گرفتن یک حدیث درباره حلال و حرام از شخصی راستگو، برای تو بهتر از دنیا و زر و سیم‌‌های آن است

و نیز روایت شده مردی به امام صادق(علیه‌السلام) عرض كرد: فرزندی دارم كه دوست دارد مسائل حلال و حرام را از شما بپرسد و از مطالبی كه اهمیت ندارد و به دردش نمی‌‌خورد، پرسش نمی‌‌كند. حضرت صادق(علیه‌السلام) فرمودند: «آیا بهتر از حلال و حرام سؤالی هست كه مردم بپرسند؟»^[^۲^] و در حدیث دیگر نقل شده است كه حضرت صادق(علیه‌السلام) فرمودند: «در دین خدا دانا و فقیه شوید و مانند اعراب زمان جاهلیت نباشید (كه از احکام خدا و معارف دینی بی‌خبر بودند)، سپس حضرتش(علیه‌السلام) فرمودند:کسی که در دین خدا دانا و بصیر نگردد، خداوند متعال در روز قیامت هرگز به او نظر لطف نمی‌افکند و بر پاکیزگی اعمالش مهر تأیید نمی‌گذارد

و همچنین از امام صادق(علیه‌السلام) روایت شده که رسول اکرم(صلى الله عليه و آله) فرمودند: «من از مسلمانی که هفته‌‌ای یک روز را برای آشنایی با امر دینش و پرسش از (معارف و احكام) دینش اختصاص نمی‌‌دهد، منزجر و بیزارم

در حدیث نقل شده است كه امام صادق(علیه‌السلام) فرمودند: «لقمان در اندرز به فرزندش فرمود: فرزندم! در روزها و شب‌‌ها و ساعات زندگی خود بهره‌‌ای برای تحصیل علم در نظر بگیر زیرا تو هرگز برای خودت ضایعه‌‌ای مانند ترک علم نخواهی یافت

و نیز روایت شده كه امام صادق(علیه‌السلام) فرمودند: «كسی كه بدون علم و آگاهی اعمالش را انجام دهد مانند فردی است که به سمت سرابی در بیابان حركت كند لذا هر چه تندتر برود از مقصدش دورتر می‌‌شود

نکته مهّم دیگر این است که در روایات معصومین(علیهم‌السلام) موضوع «تفقّه در دین» یعنی داشتن شناخت کامل درباره دین و بصیر و بینا بودن نسبت به احکام و معارف آن، مورد توصیه و تأکید بسیار قرار گرفته است.

روایت شده كه امام كاظم(علیه‌السلام) در این باره فرمودند: «در دین خدا فقیه و دانا شوید زیرا فقه كلید بصیرت و شناخت است و مایه كامل شدن عبادت و وسیله رسیدن به مقامات بلند و مراتب عالی دینی و دنیایی است، برتری فقیه بر عابد همچون برتری خورشید بر ستارگان است و هر كس در دین خود دانا و فقیه نشود خداوند عملی را از او نمی‌‌پسندد

و نیز روایت شده كه امیر المؤمنین(علیه‌السلام) فرمودند: «اگر خواستی دانا شوی، در دین خدا فقیه و دانا شو

و در حدیث نقل شده است كه پیامبر خدا(صلى الله عليه و آله) فرمودند: «خداوند به چیزی برتر از آگاهی دینی و فهم دین عبادت نشده است

و نقل شده كه امام صادق(علیه‌السلام) فرمودند: «هنگامی که خداوند خیر و سعادت بنده‌ای از بندگان خود را بخواهد او را نسبت به دین بصیر و بینا می‌‌سازد

و روایت شده كه حضرت امام صادق(علیه‌السلام) فرمودند: «هنگامی که خداوند متعال می‌خواهد قوم و گروهی را به خیر و صلاح و موفّقیت برساند، آنان را در شناخت دین، بصیر و بینا قرار می‌‌دهد

بدیهی است كه انسان نمی‌‌تواند در فراگیری مسائل دین كوتاهی كرده و به بهانه ندانستن مسأله از عمل به تكالیف الهی كه ابلاغ شده شانه خالی كند، از امام صادق(علیه‌السلام) روایت شده است:

«… خداوند روز قیامت از كسی كه به تكلیف خود عمل نكرده می‌‌پرسد: آیا تكلیف خود را می‌‌دانستی؟ اگر بگوید می‌‌دانستم، به او خطاب می‌‌شود چرا به آنچه می‌‌دانستی عمل نكردی؟ و اگر بگوید نمی‌‌دانستم به او خطاب می‌‌شود چرا یاد نگرفتی تا عمل كنی؟… »^[^۱۲^]

لزوم مراجعه به فقهاء

علم فقه یكی از مقدّس‌ترین علوم ارزنده‌ی اسلامی است كه عهده‌دار بیان روش اصیل بندگی خداوند متعال و كیفیّت صحیح آن است. این علم در عصر پیامبر اكرم(صلى الله عليه و آله) و امامان(علیهم‌السلام) پژوهندگان زیاد و رونقی چشم‌گیر داشته و مورد توجّه پیروان دین بوده به ویژه در زمان امام باقر و امام صادق(علیهما السلام) كه به حدّ اعلای اوج خود رسیده و دانشمندان بسیاری در مسائل مختلف دینی و فروع احكام در محضر آن دو پیشوای بزرگ شیعه پرورش یافتند.

مسائل و احكام اسلامی در آن عصر نورانی علمی چنان تحلیل و بررسی می‌شد كه نقل شده زرارة بن اعین، مدّت چهل سال مسائل حجّ را از امام صادق(علیه‌السلام) می‌آموخت و باز هم زمینه بحث باقی بود. چنانچه او خود می‌گوید: به امام صادق(علیه‌السلام) عرض كردم خداوند مرا فدای تو گرداند، از چهل سال پیش تاكنون راجع به مسائل حجّ از شما می‌پرسم و شما همواره جواب می‌دهید، حضرت فرمودند: «ای زراره كانون مقدّسی كه دو هزار سال پیش از آدم، مورد توجّه و زیارتگاه بوده، تو می‌خواهی مسائل آن در ظرف چهل سال بیان شود؟

در زمان ائمّه معصومین(علیهم‌السلام) عهده‌دار بیان احكام الهی، خود امامان(علیهم‌السلام) بودند و نیز این موضوع را به عهده‌ی اصحاب و شاگردان خاص خویش هم می‌گذاردند، مردان فاضل و مایه‌دار و با فضیلتی مانند زراره و محمّد بن مسلم و ابو بصیر و ابان بن تغلب، مسائل حلال و حرام و احكام دین را در اختیار مردم می‌گذاشتند و خود ائمّه(علیهم‌السلام)، مردم را به آنان ارجاع می‌دادند.

چنانچه نقل شده شعیب عقرقوفی می‌گوید به امام صادق(علیه‌السلام) عرض كردم: چه بسا نیاز پیدا می‌كنیم كه در موردی سؤال كنیم حال از چه كسی بپرسیم؟ حضرت فرمودند: «بر تو باد به اسدی یعنی ابو بصیر

و نیز نقل شده كه عبد الله بن ابی یعفور می‌گوید: به امام صادق(علیه‌السلام) عرض كردم در هر وقت، برای من ممكن نیست شما را ببینم و محضر شما شرفیاب شوم و از طرفی چه بسا شخصی از شیعیان می‌آید و مطالبی را از من می‌پرسد و من پاسخ همه مسائل او را نمی‌دانم (وظیفه من چیست؟) حضرت فرمودند:«چرا به محمد بن مسلم مراجعه نمی‌كنی؟ هر چه ندانستی از او بپرس كه او از پدرم امام باقر(علیه‌السلام) مسائل را فرا گرفته و در نزد آن حضرت آبرومند و محترم بود

نیز در نقل دیگر علی بن مسیّب همدانی می‌گوید: به حضرت رضا(علیه‌السلام) عرض كردم: من در ناحیه‌ای دور دست زندگی می‌‌کنم و در هر زمانی دسترسی به شما ندارم، پس از چه كسی برنامه‌های دینی‌‌ام را فرا بگیرم؟ حضرت فرمودند: «از زكریّا بن آدم قمی كه امین و محلّ اعتماد بر امر دین و دنیا است»، علی بن مسیّب می‌‌گوید: هنگامی كه به شهر خود بازگشتم هر مطلبی را كه مورد نیاز بود از زكریّا بن آدم پرسش می‌كردم

و همچنین روایت شده كه عبد العزیز بن المهتدی می‌گوید: از امام رضا(علیه‌السلام) پرسیدم:در هر زمانی ملاقات با شما برایم میسّر نیست پس مَعالم دینم را از چه كسی فرا بگیرم؟ حضرت فرمودند: «از یونس بن عبد الرّحمن بیاموز

و گاهی بعضی از اصحاب خود را امر می‌كردند كه برای مردم فتوی بدهند چنانچه در حدیث است كه امام باقر(علیه‌السلام) به ابان فرموند: «إجْلِسْ فیٖ مَسْجِدِ الْمَدیٖنَةِ وَأفْتِ النّاسَ فَإنّی أُحِبُّ أنْ یُریٰ فیٖ شیٖعَتیٖ مِثْلُكَ». در مسجد مدینه بنشین و فتوی بده زیرا دوست دارم كه همانند تو در میان شیعیانم دیده شود

تا سرانجام اعصار امامان(علیهم‌السلام) كم‌‌كم گذشت و دوران غیبت امام زمان(عجل‌الله‌فرجه) فرا رسید و بیان حلال و حرام و روشنگری برنامه‌های زندگی جامعه، یكسره واگذار به فقهای جامع الشرایط گردید و موضوع فتوی و نیز موضوع تقلید به صورت خاصّی رواج كلّی یافت.

علّت لزوم تقلید

اسلام آخرین و كامل‌‌ترین مكتب الهی است و تمام برنامه‌‌های آن مطابق مصلحت انسانها بوده و با پیاده كردن آن سعادت انسان‌‌ها تأمین می‌‌شود چه اینکه پروردگار متعال است که انسان‌‌ها را آفریده و به مصالح و مفاسد زندگی آنها و خواسته‌‌ها و احتیاجات فطری آنان آگاه است و قوانین زندگی انسان‌‌ها را به عنوان وظایف عبادی، اقتصادی، اخلاقی، فرهنگی، جسمی، روانی، فردی، اجتماعی و… به وسیله پیامبران و اوصیاء و جانشینان آنها(علیهم‌السلام) به انسان‌‌ها ابلاغ نموده است و به طور کلّی برنامه‌‌های نجات بخش اسلام كه توسّط پیامبر اكرم(صلى الله عليه و آله) و ائمه هدی(علیهم‌السلام) تبیین شده، سه دسته است:

معارف اعتقادی و اصول دین 2. مسائل اخلاقی 3. احکام عملی و فروع دین.

دسته سوم یعنی احکام عملی که رساله‌‌های عملیّه با این دسته از احکام خداوند مرتبط هستند، گستردگی زیادی دارد، زیرا احکام و قوانینی است که کلّیه اعمال انسان‌‌ها أعمّ از اعمال عبادی، اقتصادی، فردی، خانوادگی، اجتماعی، قضایی، جزایی و… را زیر پوشش خود قرار می‌دهد و در رابطه با این دسته از احکام الهی، توجّه به چند مطلب لازم است:

الف. علم دارای رشته‌‌های متعدّدی است و ممكن است یک فرد در عین حال كه در یک رشته مهارت فوق العاده‌‌ای دارد، از رشته دیگر اطّلاعی نداشته باشد، در نتیجه باید به حكم عقل در رشته‌‌ای كه تخصّص ندارد به متخصّص و كارشناس همان رشته مراجعه كند و از گفته او پیروی كند. مثلاً شخصی كه در علوم فضایی متخصّص است، هنگامی که مریض می‌‌شود، از آنجا که با بیماری‌‌ها و روش معالجه آنها آشنا نیست، به ناچار باید به پزشک متخصّص مراجعه كند، این پزشک است که دستور می‌‌دهد كه چند عدد از فلان قرص را باید بخورد و فلان آمپول را تزریق كند، چرا که متخصّص علوم فضایی، پیروی از گفته پزشک را بر خود لازم می‌‌داند و به طور کلّی، هر کاری را که بخواهیم انجام دهیم و راه و روش آن را ندانسته باشیم، به خبره همان كار مراجعه می‌‌كنیم و راه و چاره آن را از متخصّص همان حرفه می‌‌پرسیم و هر فن و صنعتی را كه بخواهیم یاد بگیریم، به شاگردی استادی می‌‌شتابیم كه در آن فن و صنعت، بصیر و توانمند است. شیوه چگونگی آشنایی با احكام شرعی و شناخت حلال و حرام الهی نیز به همین شکل است بدین منظور، باید به فقیه كه متخصّص و كارشناس احكام دین است، مراجعه نمود.

ب. مدرک و منبع احکام الهی به طور عمده، قرآن كریم و احادیثی که از پیامبر اكرم(صلى الله عليه و آله) و ائمه معصومین(علیهم‌السلام) روایت شده (که ثقلین نامیده می‌شوند) مى‌باشد.

ج. فهمیدن و بدست آوردن مطالب و معارفی که در قرآن مجید و روایات اهل بیت(علیهم‌السلام) آمده است، کار آسانی نیست و احتیاج به تخصّص و مهارت دارد و تا یک فرد در ادبیات عرب و علوم مختلف اسلامی از قبیل تفسیر قرآن، درایه و حدیث شناسی، رجال و شناخت راویان احادیث، اصول فقه، شناخت آراء و نظرات فقهای اسلام و…، تخصّص و مهارت نداشته و به اصطلاح با توفیق الهی به درجه اجتهاد و فقاهت نرسیده باشد، هرگز نمی‌‌تواند احکام خداوند متعال را از منابع خود استخراج کند، شما كتاب كوچک و كم حجمی به نام رساله و توضیح المسائل را می‌‌بینید و شاید ندانید كه این رساله محصول عمر یک فقیه است كه با توجّه به تخصّص خود و با زحمت‌‌های طاقت فرسا، آن را از منابع دینی استنباط كرده و در دسترس مردم گذاشته است.

پرسش و پاسخ

سئوال: هنگام وضو گرفتن، اگر احیاناً دست طوری قرار گرفت كه آب وضو به طرف آرنج سرازیر شود، اشكالی در وضو ایجاد می‌شود؟

جواب: اشكالی ندارد. (استفتائات جدید امام خمینی(ره) ج1, س18

سئوال: شخصی دو دست خود را تا آرنج از دست داده است، تكلیف او از نظر وضو و تیمم چیست؟

جواب: اگر هیچ از مرفق باقی نمانده، شستن دست‌ها در وضو و مسح آنها در تیمم ساقط است و بقیه‌ی اعمال وضو و یا تیمم را باید به جا آورد ولو به وسیله‌ی نائب گرفتن (یعنی شخصی به نیابت از او، او را وضو دهد). (استفتائات جدید امام خمینی(ره) ج1, س20

سئوال: دست راست اینجانب سست است به طوری كه نمی‌توانم هنگام وضو گرفتن برای ریختن آب به صورت، انگشتانم را جمع كنم، در این مواقع دستم را جلو شیر آب می‌گیرم یا در آب فرو می‌برم، آیا اینگونه وضو گرفتن صحیح است؟

جواب: لازم نیست با دست آب بریزید، به هر نحو آب را به جاهایی كه باید شسته شود برسانید ولو زیر شیر یا زیر آب كردن، كافی است. (استفتائات جدید امام خمینی(ره) ج1, س24

سئوال: كسی كه مرتباً باد معده از او خارج می‌شود و حتی بین وضو گرفتن و نماز خواندن هم دچار مشكل می‌گردد آیا فقط وضو گرفتن برای هر نماز به طور جداگانه برای او كافی است؟ توضیح دهید كه آیا این شخص می‌تواند در نماز جماعت شركت كند؟

جواب: ظاهر عبارت توضیح المسائل آن است كه برای مثل مورد سئوال كه چندین مرتبه وضوی او باطل می‌شود و گرفتن وضوی مكرر هم مشكل است، یك وضو برای هر نماز كافی است و باید سریعاً نماز را بخواند و در نماز جماعت كه موجب تأخیر در انجام نماز می‌گردد شركت ننماید. توصیه می‌شود كه از وسواس و توجه زیاد در این امر خودداری كنید كه موجب شدت بیماری می‌گردد و تا یقین به خروج پیدا نكرده‌اید ترتیب اثر ندهید. (توضیح المسائل دوازده مرجع ج1, م 308 و311

سئوال: اگر یكی از كارهایی كه وضو و نماز را باطل می‌كند در زمان گذشته از انسان سر زده باشد و شخص در آن هنگام نمی‌دانسته كه آن كار وضو و نماز را باطل می‌كند و یا بعد از مدتی هم شك كند و پس از گذشت مدت زمانی اطمینان و یقین حاصل كند كه آن كار باعث ابطال وضوست آیا نمازهای گذشته او صحیح است؟

جواب: اگر كاری كه وضو را باطل می‌كند انجام داده باشد، هر چند نمی‌دانسته كه آن كار مبطل وضو است، وضو باطل و نمازهایی كه با آن وضوی باطل شده به جا آورده است، باید قضا نماید. (استفتائات مقام معظم رهبری- توضیح المسائل دوازده مرجع, ص217, س140

سئوال: اگر به صورت كِرِم زده شود و بعد وضو بگیریم وضو باطل می‌شود؟

جواب: اگر چربی كِرِم به قدری باشد كه مانع رسیدن آب به پوست بدن شود، وضو باطل می‌شود. (استفتائات جدید امام خمینی(ره) ج1, س40

نتیجه گیری

با توجه به مطالب بیان شده در این فصل می توان گفت تنها در عرصه ی هم زیستی مسالمت آمیز پیروان مذاهب و ادیان در کنار یکدیگر و مدارا کردن و قائل به کثرت طولی بودن ، نظریه ی نجات اکثریت و گفت و گوی ادیان، رویکردی از پلورالیسم دینی دیده می شود. با این حال، همه ی پیامدهای مثبت، به شکل کامل و منطقی تر در آیات قرآن کریم، متون دینی و سیره ی پیامبر اکرم و پیشوایان معصوم علیهم السَّلام آمده است. اهل بیت علیهم السَّلام همواره با انجام مناظره و جدال احسن، با سعه ی صدر و اخلاق نیکو، این کارکردها را تحقق بخشیده اند. دیگر ویژگی های پلورالیسم، خصوصا با تعاریف نامقبول از پلورالیسم اصولاً با مبانی اسلامی هم آهنگ نیست و جامعه ی اسلامی نیز به یاری جستن از آن ها، نیازی ندارد.
از این جهت می توان لفظ پلورالیسم بکار رفته در مقالات و کتب را به مقبول علمای شیعه و غیر مقبول تقسیم کرد .وقتی پلورالیسم در مقاله ای به صورت مطلق آورده همان پلورالیسم نامقبول خواهد بود اما علما برای تمییز وقتی معنای مقبول را مورد نظر داشته باشند آن را به صورت مقید می آورند .
برای مصادیق نامقبول آن، به پلورالیسم به معنای پلورالیسم عرضی و پلورالیسم در اصول و فقه اهل تسنن و پلورالیسم به معنای مدارا، بدون ادعای حقانیت برای عقیده ی و تکثر در فهم حقیقت غایی، بمعنای همه حقند، یا حق امری نسبی است و پلوراليسم ديني بر پايه ي پوزيتيويسم و پلورالیسم به معنای بهره مندي يكسان اديان از حق و باطل و پلورالیسم به معنای اديان همگي راه هايي به سوي حق هستند، می توان اشاره کرد
و از مصادیق معنای مقبول پلورالیسم نزد علمای، شیعه پلورالیسم به معنای پلورالیسم طولی و پلورالیسم در اصول و فقه تشیع و پلورالیسم به معنای مدارا با ادعای حقانیت برای عقیده خود و تکثر در فهم حقیقت غایی بمعنای مرتبه داشتن درجات فهم، با حفظ ادعای حقیقت مطابقت برای حق را می توان نام برد .